In 2020 werden in België 727 nieuwe hiv-diagnoses gesteld. Zo blijkt uit het jaarlijkse HIV-rapport van Sciensano. Dat komt overeen met 2 nieuwe diagnoses per dag. Tussen 2019 en 2020 daalde het aantal nieuwe hiv-diagnoses met 21%. Deze sterke daling deed zich voor in alle getroffen bevolkingsgroepen en er is een duidelijk verband met de COVID-19 pandemie en de maatregelen om de circulatie van het COVID-19 virus in te perken. Beide hadden een invloed op hiv-testactiviteiten, seksueel gedrag en migratiedynamieken.
COVID-19 impact
De daling van het aantal hiv-diagnoses viel grotendeels samen met de verminderde hiv-testactiviteit die voornamelijk werd geobserveerd tijdens de COVID-19 lockdown periodes. In de daaropvolgende maanden bleef het aantal hiv-diagnoses laag in vergelijking met voorgaande jaren.
Waarschijnlijk lag de hiv-overdracht lager door verminderde seksuele interacties als gevolg van de beperking van fysieke en sociale contacten. Een eerste vaststelling in die richting is de halvering van het aantal diagnoses van acute hiv-infecties in vergelijking met 2019. Ook de daling van het gebruik van preventieve medicatie (Pre-Exposure Profylaxis of PrEP) voor hiv vanaf april 2020 wijst mogelijk op een vermindering van seksueel risicogedrag bij mannen die seks hebben met mannen.
Bij buitenlanders werd de daling van het aantal hiv-diagnoses vooral opgetekend tijdens de COVID-19 lockdown periodes. Tijdens die periodes golden strenge reisbeperkingen die een grote invloed hadden op de internationale migratie naar België en hoogstwaarschijnlijk ook op de diagnose van hiv-infecties bij buitenlanders.
Het is wellicht ook zo dat de beperkte toegankelijkheid tot testfaciliteiten tijdens de lockdown periodes het stellen van een diagnose voor sommige personen heeft vertraagd en tot gemiste diagnoses heeft geleid.
Diversiteit van de hiv-epidemie
De hiv-epidemie in België wordt vandaag gekenmerkt door diversiteit.
Sinds het begin van de hiv-epidemie in België worden 2 sleutelpopulaties bijzonder getroffen:
- Mannen die seks hebben met mannen (MSM), met Belgische nationaliteit
- Heteroseksuele mannen en vrouwen afkomstig uit Sub-Saharaans Afrika.
Gezien de dalende trend van de diagnoses in deze sleutelpopulaties winnen bevolkingsgroepen met andere nationaliteiten, zowel bij MSM als bij heteroseksuelen, relatief aan belang. Dit diversiteitsaspect is eveneens zichtbaar in de schatting van de populatie met een niet-gediagnosticeerde hiv-infectie: het geschat aantal niet-gediagnosticeerde personen ligt hoger bij buitenlanders.
Aanpassing van de hiv-zorgverlening
Een optimale zorgverlening voor hiv-patiënten vereist een continuïteit van diensten tijdens verschillende stadia: screening, diagnose, opname in de zorg, behoud van de zorg, aanvang van de antiretrovirale behandeling en het bereiken van een niet-detecteerbare virale lading. Patiënten met een niet-detecteerbare virale lading hebben een gunstigere prognose en kunnen het virus niet meer overdragen tijdens seksuele contacten, wat bijdraagt tot de preventie van nieuwe hiv-infecties.
De organisatie van de hiv-zorg moest tijdens de COVID-19 lockdown periodes aangepast worden. Sommige hiv-follow-up onderzoeken werden uitgesteld en er werd een lichte stijging vastgesteld van het aantal hiv-patiënten met een zorgonderbreking in 2020. De dekkingsgraad van de antiretrovirale behandeling bleef echter optimaal en zeer doeltreffend voor de controle van de virale lading van de hiv-patiënten in de zorg.
Aanbeveling
Om hiv in ons land verder terug te dringen ligt de prioriteit bij een verdere vermindering van het aantal nieuwe infecties, een snelle diagnostiek van geïnfecteerde personen en een snelle start van hun behandeling. Het is daarbij belangrijk dat Sciensano de epidemiologische situatie van hiv in ons land permanent opvolgt om het publiek en de gezondheidswerkers te informeren en om de nodige steun te verlenen bij de voorbereiding van interventies en de ontwikkeling van beleidsinitiatieven.
Sciensano: “De gunstige evolutie van de hiv-cijfers is bemoedigend. Tegelijk constateren we dat de diversiteit van de door hiv getroffen bevolkingsgroepen groter geworden is. Inclusieve en toegankelijke preventie- en teststrategieën, alsook zorg voor alle betrokken doelgroepen zijn dus noodzakelijk. Vooral in tijden van pandemie is dit belangrijk omwille van de precaire situatie waarin een deel van deze mensen zich bevindt. Het voorstel voor een voortgezet nationaal HIV Plan 2020-2026 bevat relevante acties voor de aanpak van de hiv-epidemie in België en vormt aldus een opportuun beleidskader voor samenwerking en communicatie tussen de gezondheidsautoriteiten en de actoren van het hiv-werkveld.”
Een gelijkaardig geluid weerklinkt bij Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid: „De hiv-cijfers stellen gerust: de daling van nieuwe diagnoses zet zich duidelijk verder. Zo hebben de versoepelingen van de veiligheidsmaatregelen na de eerste lockdown periode niet tot een compensatiegedrag geleid waarbij alle preventie overboord werd gegooid. Sensoa leest in deze cijfers een verderzetting van het engagement van verschillende doelgroepen in de preventie van hiv. Deze cijfers steunen Sensoa in zijn strategie om doelgroepen gericht aan te spreken om zich te laten testen of om PrEP te overwegen. Sensoa wil zich ook engageren naar een meer diverse en inclusieve aanpak om die groepen waarin we de daling niet weerspiegeld zien, beter te bereiken. De toegang tot diensten en informatie op maat van de huidige diversiteit blijft cruciaal om de cijfers verder te doen afnemen.”