In samenwerking met het Nationaal Referentielaboratorium (CHU Liège) staat Sciensano in voor de surveillance van echinokokkose door informatie te verzamelen over de gevallen die zich in België voordoen.
Echinokokkose
Echinokokkose
Echinokokkose is een zeldzame parasitaire zoönose die wordt veroorzaakt door een infectie met lintwormen van het geslacht Echinococcus. De twee belangrijkste menselijke vormen van de ziekte zijn cystische echinokokkose, veroorzaakt door Echinococcus granulosus species complex, en alveolaire echinokokkose, veroorzaakt door Echinococcus multilocularis. Enkel die laatste is endemisch in België.
Overdracht
Cystische echinokokkose
Mensen worden besmet door de inname van voedsel of water dat besmet is met hondenuitwerpselen die eitjes bevatten of door gebrekkige handhygiëne na het aanraken van een hond met een besmette vacht. Honden geraken op hun beurt besmet door het eten van organen van een besmette herbivore/omnivore tussengastheer (zoals schapen, geiten, varkens, …).
Alveolaire echinokokkose
Mensen worden besmet door de inname van voedsel (bijv. bessen, kruiden, …) dat besmet is met vossenuitwerpselen die eitjes bevatten of door een gebrekkige handhygiëne na het aanraken van een vos met een besmette vacht. Vossen geraken op hun beurt besmet door het eten van besmette knaagdieren, de tussengastheer. In zeldzame gevallen zijn honden, in plaats van vossen, de uiteindelijke gastheren die mensen besmetten.
Symptomen
Cystische echinokokkose
wordt gekenmerkt door de ontwikkeling van een of meer cysten, voornamelijk in de lever (70%) of de longen (20%).
De asymptomatische periode kan jaren duren en de symptomen verschijnen pas wanneer de cysten groot genoeg zijn om symptomen te veroorzaken.
De symptomen hangen af van de plaats van de cyste, maar omvatten meestal ongemak in de bovenbuik, gebrek aan eetlust en gewichtsverlies.
Alveolaire echinokokkose
heeft een kwaadaardiger verloop dan cystische echinokokkose, hoewel het 5-15 jaar kan duren voordat de symptomen zich ontwikkelen.
De infectie begint in de lever in 90% van de gevallen, maar treft ook andere organen en bloedvaten.
De symptomen kunnen lijken op die van leverkanker en levercirrose.
Diagnose
Medische beeldvorming (echografie, MRI, CT-scan), serologie (ELISA gecombineerd met western blot), histologie en moleculaire biologie (PCR op weefsel) worden vaak in combinatie gebruikt om echinokokkose te diagnosticeren.
Behandeling
Cystische echinokokkose
Chirurgische verwijdering van de cysten is de eerstelijnsbehandeling. Andere opties zijn behandeling met benzimidazolen en een minder invasieve procedure (‘PAIR’) waarbij de cysten worden aangeprikt, leeggezogen, geïnjecteerd met een protoscolecide-middel en opnieuw leeggezogen.
Alveolaire echinokokkose
Vroege diagnose en radicale chirurgische verwijdering van het aangetaste weefsel, gevolgd door behandeling met benzimidazolen (albendazol) zijn essentieel. Wanneer niet al het aangetaste weefsel operatief kan worden verwijderd, is een langdurige behandeling met benzimidazolen en een intensieve follow-up van de patiënt noodzakelijk. In sommige gevallen is een levertransplantatie noodzakelijk.
Geografische verspreiding
Cystische echinokokkose
E. granulosus sensu lato komt overal ter wereld voor, vooral in plattelandsgebieden waar honden organen van besmette dieren zoals schapen kunnen eten. In Europa is E. granulosus endemisch in Zuid-Europa en rond de Balkan (vooral in Roemenië).
Het werd nog niet gedetecteerd in België, dus alle gevallen van cystische echinokokkose werden in het buitenland besmet.
Alveolaire echinokokkose
Echinococcus multilocularis komt wereldwijd voor, vooral in de noordelijke breedtegraden van Europa, Noord-Amerika en vooral Azië, met 90% van de gevallen in China.
In België is meer dan 50% van de rode vossen besmet in Wallonië maar slechts 2% in Vlaanderen. Dit zou kunnen worden verklaard door het ontbreken van tussengastheren in het noorden van het land.
Preventie
Cystische echinokokkose
wordt in België niet overgedragen en kan worden voorkomen door de volgende maatregelen te nemen in endemische gebieden:
- Voorkomen dat honden zich voeden met de karkassen van besmette schapen (hygiëne in het slachthuis).
- Honden regelmatig ontwormen.
- De populatie zwerfhonden onder controle houden.
- Geen voedsel eten of water drinken dat besmet kan zijn met uitwerpselen van honden.
- Een goede handhygiëne in acht nemen.
Alveolaire echinokokkose
kan in België (vooral in Wallonië) worden opgelopen en kan worden voorkomen door de volgende maatregelen te nemen:
- Geen voedsel eten dat besmet kan zijn met uitwerpselen van vossen (dicht bij de grond).
- Geen dode vossen aanraken.
- Handschoenen gebruiken bij het tuinieren.
- Een hoge omheining voorzien (1 meter) rond de moestuin.
- Niet composteren wanneer vossen in de buurt van de tuin worden waargenomen.
- Een goede handhygiëne in acht nemen.
- Voorkomen dat honden zich voeden met knaagdieren.
- Honden regelmatig ontwormen.