In het kader van de Joint Action HEALTH4EUkids, waar Sciensano de Belgische deelname coördineert, zetten de gemeentes Eeklo en Maasmechelen zich actief in voor de preventie van overgewicht en obesitas bij kinderen. Sciensano ging op beide plaatsen aan de slag met participatieve technieken, om zo de barrières en kansen voor gezonde voeding en fysieke activiteit bij kinderen in de omgeving in kaart te brengen. Samen met lokale actoren, ouders, kinderen en scholen werd gezocht naar concrete oplossingen om de omgevingen in de gemeentes minder obesogeen te maken. Het resultaat? Een breed gedragen actieplan om een gezonde leefomgeving te stimuleren, waarin beweging en voeding een centrale rol spelen.
Lokale betrokkenheid en enthousiasme
Zowel in Eeklo als in Maasmechelen werd een ‘Health Network’ opgericht, bestaande uit diverse actoren zoals gemeentelijke diensten, scholen, zorg- en welzijnsorganisaties, mutualiteiten en wijkcentra. Dit netwerk heeft niet alleen geholpen bij het identificeren van uitdagingen en opportuniteiten, maar ook bij het uitdenken en prioriteren van concrete maatregelen die een blijvende impact kunnen hebben.
“Het participatieve was hier een cruciaal element”, legt Sciensano-onderzoekster Jessie Van Kerckhove uit. “Door photovoice, interviews en group model building met elkaar te combineren, kon elke groep op zijn manier de drempels en kansen verwoorden, en dit creëerde begrip van elke groep voor de andere groepen.”
In Eeklo werden zes thema’s naar voren geschoven, waaronder verkeersveiligheid (aanleg van fietsstraten, structurele verbeteringen rondom de N9 (zoals fietspaden) en versterken van sociale controle rond bijvoorbeeld buurtspeeltuinen…), speelmogelijkheden en sportaanbod (speelstraten en een parcours doorheen de stad, beurtenkaartsysteem opstellen…). In een latere fase kwam ook het thema voeding aan bod, en hier wil de stad vooral inzetten op gezonde en betaalbare maaltijden voor elk kind.
In Maasmechelen werd de focus gelegd op voeding en voedingsaanbod (gratis fruit of soep voor alle leerlingen, samenwerking met diëtisten rondom een gezonde maar betaalbare brooddoos,…), verkeersveiligheid en mogelijkheden voor sport en spel (inzet op een algemeen veilige verkeersomgeving, met aanleg van voetpaden en fietspaden, acties rondom de schoolomgeving zoals schoolstraten of verhoogde controle vanuit de school in samenwerking met de politie om een veilige schoolomgeving te creëren en actief transport aan te moedigen,…), en inzet op communicatie (gebruik van en een betere connectie met de wijkagent, meer contactpunten van het lokaal bestuur voor inwoners doorheen de gemeente in plaats van gecentraliseerd
“Als Lokaal Bestuur vinden we participatie van onze inwoners uiteraard erg belangrijk”, duidt Johan Wolk, schepen van samenleven en kansenbeleid in Maasmechelen, aan. “We zijn dan ook erg blij met het onderzoek dat Sciensano voert in onze gemeente en we hebben samen werk gemaakt van een sterk netwerk dat actief nadenkt over mogelijke te nemen maatregelen in Maasmechelen. We kijken uit naar de volgende fase van het project!”
De voorgestelde acties werden met groot enthousiasme onthaald door de lokale besturen en betrokken organisaties.
Van idee tot realisatie: praktische haalbaarheid als volgende stap
Momenteel bevinden de gemeentes zich in een nieuwe fase van het project: het onderzoeken van de haalbaarheid van de voorgestelde acties. Dit omvat een analyse van de kosten voor implementatie, het draagvlak bij burgers en actoren, de benodigde partnerschappen en de implementatiemogelijkheden op korte en lange termijn.
Om de lokale besturen te ondersteunen bij deze uitdaging, wordt een praktische matrix ontwikkeld. Deze matrix zal alle concrete acties beoordelen op mogelijke impact, kosten, draagvlak bij burgers en actoren en op die manier prioriteiten aangeven waarmee gemeentes zelf aan de slag kunnen om de voorgestelde maatregelen succesvol te implementeren. Hierdoor krijgen beleidsmakers en andere actoren een houvast om gezondheid structureel in hun beleid te verankeren. Deze matrix kan op termijn ook nuttig zijn voor andere lokale besturen in Vlaanderen.
Daarnaast wordt in heel Vlaanderen, in samenwerking met diverse lokale besturen, inclusief Eeklo en Maasmechelen, verder ingezet op het verkrijgen van inzichten van de inwoners, hoe zij hun (voedsel)omgeving ervaren met behulp van het nieuwe burgerwetenschapsproject van Sciensano: De Grote Voedselkaart app. Alle Vlamingen ouder dan 16jaar kunnen hier de komende maanden aan deelnemen.
Gezondheid als integraal onderdeel van het beleid
Een van de belangrijkste inzichten uit dit project is dat voeding en beweging niet los van andere beleidsdomeinen kunnen worden gezien. De acties die in Eeklo en Maasmechelen worden uitgerold, tonen aan dat een gezonde leefomgeving een gezamenlijke verantwoordelijkheid is die over verschillende sectoren heen moet worden gedragen. Wonen, mobiliteit, onderwijs en welzijn spelen allemaal een cruciale rol in het stimuleren van gezonde keuzes.
Door een intersectorale samenwerking te bevorderen, zetten Eeklo en Maasmechelen belangrijke stappen richting een omgeving waarin gezonde voeding en voldoende beweging vanzelfsprekend worden.
De volledige rapporten zijn hier beschikbaar: