Onderzoek van Sciensano in Vlaanderen, gefinancierd door het Departement Zorg, toont aan dat straatadvertenties voor levensmiddelen in de buurt van scholen en hogescholen/universiteiten in 1 op de 3 gevallen ultrabewerkte voeding aanprijst. Daarnaast is nog eens 1 op de 3 advertenties reclame voor alcohol. Rond haltes van het openbaar vervoer en in openbare gebouwen loopt hun gezamenlijk aandeel nog verder op tot 80% of meer. Hetzelfde beeld is te zien bij de uitgestalde voedingswaren in publieke gebouwen: ook hier is overwegend aandacht voor ultrabewerkte producten en alcohol. Ook sportclubs ontsnappen niet aan deze trend. Meer aandacht voor het terugdringen van reclame voor ongezonde voeding en een gezonder aanbod lijkt zich op te dringen om de voedselomgevingen in Vlaanderen gezonder te maken.
Wat we eten berust niet enkel op onze individuele keuzes maar wordt ook in sterke mate beïnvloed door onze leefomgeving. De context die onze voedingskeuzes bepaalt, wordt de voedselomgeving genoemd. Onderzoek van Sciensano gaf al eerder aan dat de keuze voor ongezonde voeding vaak veel gemakkelijker gemaakt wordt dan die voor een gezond alternatief. Zo legden we onder meer de link bloot tussen ongezonde voedselomgevingen rond scholen en het gewicht van kinderen en constateerden we dat Vlaanderen steeds meer buurten telt met een overvloed aan ongezonde voeding of een gebrekkige beschikbaarheid aan gezonde voeding. We stelden ook vast dat gezonde voedingspatronen duurder zijn dan de huidige voedingspatronen en dat de engagementen en praktijken van de grootste Belgische voedingsbedrijven niet volstaan om de voedselomgeving te verbeteren.
Recent onderzoek van Sciensano naar de publiciteit voor voedingsmiddelen in de openbare ruimte in Vlaanderen voegt hier nu een nieuw luik aan toe.
Schoolomgevingen gedrenkt in reclame voor alcohol en ultrabewerkte voeding
Van alle straatadvertenties rond scholen is één derde voor ultrabewerkte voedingsmiddelen en nog eens één derde voor alcohol. Binnen 250 meter wandelafstand van de schoolpoort telden we rond basisscholen gemiddeld 7 advertenties voor ultrabewerkte voeding en 8 voor alcohol. Rond middelbare scholen lag het totaal aantal advertenties hoger dan rond basisscholen, en vonden we gemiddeld 10 advertenties voor ultrabewerkte voeding en 9 voor alcohol. Voor campussen van het hoger onderwijs steeg dat verder door en telden we dubbel zoveel advertenties als rond basisscholen: 16 voor ultrabewerkte voeding en nog eens zoveel voor alcohol.
In stedelijk gebied met een laag inkomen vonden we meer advertenties voor ultrabewerkte producten en alcohol rond (alle soorten) scholen. Op zich verschilt het relatieve aandeel aan advertenties voor ongezonde voeding tussen stedelijke laag-, middel- en hooginkomen gebieden nauwelijks, maar in totale aantallen zijn er in stedelijk laag inkomensgebied in het algemeen meer advertenties aanwezig dan in stedelijk hoog inkomensgebied. Zo stelden we vast dat 88% van de basisscholen gelegen in een stedelijk laag inkomensgebied meer dan 10 straatadvertenties voor levensmiddelen telt binnen 250m wandelafstand van de schoolpoort. Voor basisscholen in stedelijk hoog inkomensgebied was dit slechts 20%.
Openbaar vervoer en openbare gebouwen
Een analyse van de publieke advertenties aan en rond het openbaar vervoer en in openbare gebouwen geeft een gelijkaardig beeld: ook hier een overwicht aan reclame voor ultrabewerkte producten en alcohol. De helft van de voedingsadvertenties of -marketing in treinstations was voor ultrabewerkte producten en 26% voor alcohol. Aan bushaltes was dat respectievelijk 61% en 19%.
Ook de voedingsreclame in ziekenhuizen, overheidsgebouwen, hogeschool- en universiteitscampussen promoot vooral ongezonde voeding. Het aandeel alcoholreclame in deze setting varieert tussen 0 en 24% en is in deze omgevingen weliswaar relatief beperkt, maar samen met de reclame voor ultrabewerkte voeding (61-76%) vormt het vlot 80% of meer van de voedingsreclame.
We zien bovendien dat dit overwicht niet alleen geldt voor de advertenties, maar ook voor uitgestalde voeding die op deze plaatsen te koop is (>75%).
Sportcentra en -clubs: ongezonde reclame in een gezonde omgeving
Dezelfde tendens stellen we eveneens vast wanneer we de reclame in sportcentra, sporthallen, sportclubs, zwembaden onder de loep nemen. Advertenties voor ultrabewerkte voeding variëren van 33% tot 49% van de voedingsreclame en die voor alcohol variëren van 44% tot 57%, samen goed voor 4 op de 5 voedingsadvertenties. Hetzelfde beeld bij de uitgestalde voedingsproducten: ook hier gaat het in 3 op de 4 gevallen om een levensmiddel met alcohol of een ultrabewerkt voedingsmiddel.
Bij sportclubs is er ook een link met de sponsoring die nodig is voor hun werking. Zo blijkt de helft van de onderzochte sportclubs (voetbalclubs, tennisclubs, gymnastiekclubs) een voedings-, drank-, alcohol-, of gokbedrijf als sponsor te hebben, en de website van 69% van de voetbalclubs vermeldde een sponsor uit de voedings- of drankensector, terwijl dit voor tennisclubs 57% was en voor gymnastiekclubs 11%.
Niettegenstaande promoot 32% van de ondervraagde clubs gezonde voeding in clubcontext. Dat voornamelijk door die op zichtbare plaatsen te zetten.
“Helaas zien we in ons onderzoek duidelijk dat reclame voor en het aanbod van voeding in allerhande publieke gebouwen in Vlaanderen grotendeels gedomineerd wordt door ongezonde producten en alcohol,” zegt Sciensano-onderzoekster Stefanie Vandevijvere. “Reclame is een belangrijk onderdeel in onze voedselomgeving en vormt een hefboom die kan ingezet worden om de eetgewoonten van de bevolking te helpen verschuiven naar gezonde alternatieven. De rol van voedingsreclame in het gezondheidsbeleid verdient dus zeker de nodige aandacht.”
Recent adviseerde de Hoge Gezondheidsraad overheden nog om reclame voor ongezonde voeding gericht op kinderen tot en met 18 jaar via regelgeving aan banden te leggen.