Het jaar 2022 kende vijf epidemische golven van COVID-19, een erg warme zomer en twee beginnende griepepidemieën. De oversterfte bedroeg 5,1% of 5612 extra sterfgevallen, met een opmerkelijk hoge oversterftepiek in december.
Update 01/02/2023 : correctie in de laatste zin van de 1e paragraaf
Oversterfte in 2022
Op de 115.436 waargenomen sterfgevallen schat het model Be-MOMO (Belgian Mortality Monitoring) het aantal extra sterfgevallen voor heel 2022 op 5612 (5,1% oversterfte). Zoals gewoonlijk treft de oversterfte vooral personen op leeftijd en in het bijzonder vrouwen van 85 jaar en ouder. De oversterfte deed zich vooral voor tijdens de verschillende epidemische golven van COVID-19, tijdens de zomerperiode, en rond de epidemieën van griep en respiratoir syncytieel virus (RSV). In december werd een hoge oversterftepiek vastgesteld. Zo waren er meer dan 3000 sterfgevallen in week 51 (27% oversterfte, 641 extra sterfgevallen). Een dergelijke sterfte was geleden van de eerste twee golven van de COVID-19-epidemie en van de griepepidemie en koudegolf in maart 2018.
ILI= Influenza-like Illness
Figuur 1: Overlijdens door alle oorzaken, COVID-19 en andere doodsoorzaken, januari 2020 tot januari 2023, België
Regionale bijzonderheden
In elke regio werd oversterfte vastgesteld. De hoogste cijfers zien we in Brussel, bij vrouwen van 85 jaar en ouder (15,4%). De oversterftepiek in december was vooral hoog in Vlaanderen, met een maximum aantal sterfgevallen per dag (285 sterfgevallen op 23 december 2022) dat de piek tijdens de tweede golf van COVID-19 (282 sterfgevallen op 7 november 2020) overstijgt.
Tabel 1. Samenvatting van de oversterfte in België en per regio (op basis van domicilie), per leeftijdsgroep en geslacht, van 1 januari 2022 tot 31 december 2022
De berekening van het verwachte aantal sterfgevallen (raming op basis van het statistisch model Be-MOMO) gebeurt per regio en per leeftijdsgroep. Vervolgens worden de waargenomen sterfgevallen in elke categorie (leeftijd, geslacht, regio) vergeleken met de geraamde sterfte in de overeenstemmende categorie, wat kan verklaren waarom de som van de extra sterfgevallen in de verschillende categorieën niet overeenstemt met de berekening van de extra sterfgevallen voor heel het land of voor de volledige overeenstemmende categorie.
COVID-19-epidemie
In 2022 werden vijf epidemische golven van COVID-19 geteld:
- het einde van de vijfde golf (27 december 2021 — 27 februari 2022),
- de zesde golf (28 februari — 29 mei) die samenviel met de griepepidemie,
- de zevende golf (30 mei — 11 september) tijdens de zomerperiode,
- de achtste golf (12 september — 20 november),
- het begin van de negende golf (vanaf 21 november) die samenviel met een tweede epidemie van griep en RSV (respiratoir syncytieel virus).
In elk van deze epidemische golven was er oversterfte in alle leeftijdsgroepen en over heel het land, ook al was de intensiteit ervan lager dan in 2020. In 2022 gaf de 7de golf, die samenviel met de zomerperiode, een groot aantal extra sterfgevallen, gevolgd door golf 9, die op het moment van publicatie van dit nieuwsbericht nog steeds aan de gang is (gegevens tot 16 januari 2023) (Tabel 2).
Het aantal sterfgevallen gelinkt aan COVID-19 is aanzienlijk gedaald in vergelijking met de twee voorgaande jaren (4981 sterfgevallen in 2022, 8564 in 2021, 19.837 in 2020).
Tabel 2. Samenvatting van de oversterfte tijdens de 5e tot en met 9e golf van de COVID-19-epidemie
Hitte
De zomer van 2022 was bijzonder warm. Zo werd de waarschuwingsfase van het ozon- en hitteplan tot 4 maal toe geactiveerd. Met 2312 extra sterfgevallen (5,8% oversterfte, zie Tabel 3) was de oversterfte in de zomerperiode (16 mei tot 9 oktober) aanzienlijk. Meer informatie hierover in het persbericht van 16 november 2022.
Tabel 3. Oversterfte in de zomerperiode van 16 mei tot 9 oktober 2022 in België
Epidemieën van griep en RSV
Het jaar 2022 kende twee griepepidemieën in plaats van één zoals gewoonlijk. Tijdens de eerste epidemie, die zes weken duurde (van 7 maart tot 17 april) stelden wij 1198 extra sterfgevallen vast (8,9% oversterfte). Deze eerste epidemie begon vrij laat in het winterseizoen 2021-2022 en vertoonde een gematigde oversterfte, terwijl een nieuwe griepepisode heel vroeg in het winterseizoen 2022-2023 begon, op 12 december, en op dit moment nog aan de gang is. Deze laatste episode valt samen met een toename van respiratoire infecties, vanaf midden november voor RSV (respiratoir syncytieel virus) en vanaf 5 december voor COVID-19 (zie wekelijks bulletin acute luchtweginfecties voor toelichtingen). Tussen 12 tot 31 december gaat het om 1319 extra sterfgevallen (19,5% oversterfte).
De oversterfte die in december 2022 begon, doet zich ook op Europees niveau voor (https://www.euromomo.eu/). In ons land hebben we op het einde van het jaar een combinatie van risicofactoren vastgesteld: naast de bovengenoemde respiratoire aandoeningen is de minimumtemperatuur in Ukkel een tiental dagen (8 tot 18 december) onder 0°C gedoken. De gemiddelde concentraties fijnstof (PM2.5) in een etmaal overschreden de Europese informatiedrempel (> 35 µg/m3) van 15 tot 18 december en die van de WHO (> 15 µg/m3) van 12 tot 18 december.
Figuur 2. Oversterfte in de hele bevolking en per leeftijdsgroep, de concentraties fijnstof PM2.5 (dagelijks maximum) en de temperatuur, januari 2022 tot januari 2023, België
Hoe lees je deze grafiek? Wanneer het aantal sterfgevallen per dag (oranje lijn) de boven- of ondergrens van de door de modellering voorspelde sterfgevallen (verwachte sterfgevallen boven/ondergrens) overschrijdt, is er sprake van een significante over- of ondersterfte in deze leeftijdsgroep.
Historiek van de oversterfte per jaar
De oversterfte in 2020 was uitzonderlijk hoog en daalde vervolgens sterk, maar lag in 2022 opnieuw licht hoger dan in 2021 (5,1% tegenover 4,9%) (Tabel 4). De oversterfte in 2022 kent duidelijke regionale verschillen met een relatieve toename in Vlaanderen en een daling in Brussel en Wallonië.
Tabel 4. Oversterfte in België en per regio (op basis van domicilie) van 2018 tot 2022
Ook Statbel, het Belgische statistiekbureau, heeft gedetailleerde sterftecijfers voor 2022 gepubliceerd (zie website). Er kunnen kleine verschillen bestaan tussen de cijfers van Statbel en die van Sciensano (waarvoor gebruik is gemaakt van het model Be-MOMO, Belgian Mortality Monitoring). Dit is het gevolg van methodologische verschillen zoals het uitsluiten van sterfgevallen in het buitenland of verschillen in de wegingsmethodiek om het verwachte aantal sterfgevallen te berekenen.
Meer informatie over de oversterfte is te vinden op epistat en in het wekelijks epidemiologisch bulletin over COVID-19.
Analysen zijn gebaseerd op de extractie van het Rijksregister op 21 januari 2023 voor de sterftegegevens alle oorzaken en op 23 januari 2022 voor de sterftegegevens met betrekking tot COVID-19.