Schimmels zijn microscopische en draderige zwammen die groeien onder de vorm van een microscopisch netwerk van filamenteuze cellen, dat mycelium wordt genoemd. In de juiste omstandigheden zal het mycelium celstructuren vormen die op hun beurt sporen produceren die door de wind, regen of kleine insecten worden verspreid. Wanneer de sporen op een geschikt substraat terechtkomen, kunnen er nieuwe schimmelkolonies ontstaan.
Sommige schimmels zijn potentieel schadelijk voor de gezondheid. Ze kunnen pathogeen zijn of giftige stoffen produceren die bijvoorbeeld voedingsmiddelen kunnen aantasten. Er bestaan echter ook veel nuttige soorten die gebruikt worden voor de traditionele bereiding van voeding, de afbraak van organisch materiaal, of die hun toepassing vinden in industriële processen.
In verhouding tot alle micro-organismen in de lucht zijn schimmelsporen één van de meest talrijke en meest gediversifieerde levende deeltjes die wij inademen. Doordat sporen zo klein zijn, kunnen ze gemakkelijk doordringen in de luchtwegen. Blootstelling aan schimmels, en vooral langdurige blootstelling, is dan ook niet zonder risico voor de gezondheid.
Schimmelsporen worden als belangrijke luchtallergenen beschouwd die allergische aandoeningen kunnen veroorzaken zoals allergische rinitis en conjunctivitis, allergische astma, hypersensitiviteitspneumonitis …
Naast het allergene aspect kan in sommige gevallen ook sprake zijn van toxiciteit. Orale inname van mycotoxines, secundaire metabolieten van schimmels, kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Bovendien kan het inademen van grote hoeveelheden toxines schade toebrengen aan het ademhalingsstelsel.
De irritatie die sommige microbiële vluchtige organische stoffen (MVOS) veroorzaken die door bepaalde schimmels in de lucht worden gebracht, kunnen eveneens een aanzienlijke bron van hinder zijn.
In een binnenmilieu kunnen tal van biologische verontreinigingen aanwezig zijn: bacteriën, schimmels, virussen, huisstofmijt, dierlijke allergenen …
De meeste micro-organismen in de binnenlucht hebben een natuurlijke oorsprong en kunnen afkomstig zijn van de buitenomgeving. Dit geldt met name voor schimmelsporen. Hun concentratie en aard variëren in meer of mindere mate naargelang het seizoen. Schimmelsporen kunnen vanuit de buitenlucht terechtkomen in de binnenlucht en zich opstapelen in het stof dat neerslaat op de vloer en op meubels. Net als bacteriën, kunnen schimmels ook afkomstig zijn van allerhande menselijke activiteiten in openlucht, zoals de bouw/afbraak van gebouwen, composterings- of afvalsorteercentra …
Soms kunnen schimmels afkomstig zijn van een bron binnen. In dat geval ligt de aanwezigheid van vocht vaak aan de basis van het probleem. In woningen in onze streken komt een te hoge luchtvochtigheid vaak voor. Behalve natuurlijke overstromingen, waterinfiltratie of waterlekken, vormen menselijke activiteiten zoals ademen, douchen of koken, in combinatie met onvoldoende ventilatie, een potentiële bron van vocht.
In geval van een zichtbaar schimmelprobleem zijn bovendien ook vaak mijten aanwezig, omdat zij zich voeden met schimmels. Beide micro-organismen zijn een belangrijke bron van allergenen en moeten dus buiten de woning worden gehouden. Maar schimmels zijn niet altijd zichtbaar en kunnen, net als huisstofmijt, worden aangetroffen in beddengoed, tapijten, zetels enz.
Gebouwen met een centrale airconditioninginstallatie, en vooral als deze is uitgerust met een luchtbevochtiger, zijn soms plaatsen waar zeer specifieke microbiële verontreinigingen ontstaan. Uit de bevochtigingstanks kunnen soms verschillende soorten schimmels worden geïsoleerd, al dan niet in aanwezigheid van hoge bacterieconcentraties.
Gemeenschappelijke voorzieningen, vooral die waar kwetsbare bevolkingsgroepen worden opgevangen (crèches, scholen, woonzorgcentra), verdienen bijzondere aandacht. In ziekenhuizen vormen ziekenhuisinfecties door multiresistente bacteriën of schimmels een bron van groeiende bezorgdheid.
Landbouwers en veehouders worden regelmatig blootgesteld aan thermofiele micro-organismen, die bijvoorbeeld gedijen in nat voer waarvan de temperatuur stijgt door gisting. In gevallen van extrinsieke allergische alveolitis (EAA), ook bekend als ‘hypersensitiviteitspneumonitis’, liggen vaak thermofiele bacteriën of schimmels aan de basis. Deze aandoeningen zien we ook in opslagvoorzieningen (bv. graansilo’s), in de transportsector en de verwerking van voedingsmiddelen tot eindproducten. Voorbeelden van beroepsmatige EAA zijn ‘boerenlong’, ‘duivenmelkerslong’, ‘champignonkwekerslong’ …
De industriële sector omvat een breed scala van activiteiten, wat betekent dat de werknemers te maken kunnen krijgen met tal van gezondheidsproblemen die verband houden met microbiologische verontreinigingen.
Sanitaire voorzieningen (douches), die onmisbaar zijn voor bepaalde soorten activiteiten binnen de industriële sector, zijn vaak plaatsen waar zich schimmels en bacteriën ontwikkelen (bijvoorbeeld de bacterie die legionellose veroorzaakt).
Bacteriën kunnen zich ook ontwikkelen door zeer specifieke processen. Dit is het geval met zogenaamd ‘witwater’, snijvloeistoffen die worden gebruikt voor koeling tijdens het frezen of snijden van metalen.
Thermofiele schimmels en verschillende soorten thermofiele bacteriën worden vaak aangetroffen in composteerinstallaties. Ook andere verontreinigende stoffen, zoals vluchtige organische stoffen, kunnen hier worden aangetroffen. Mensen die in deze centra werken of in de buurt ervan wonen, kunnen hiervan effecten ondervinden op hun gezondheid. Dit geldt ook voor voorzieningen in de afvalsector, zowel voor de inzameling, opslag, sortering of verwerking.
